ԿՈՄԻՏԱՍԸ, ՄՅՈՒՍ ՄԵԾԵՐԸ ԵՎ ԴՈՒՔ

(հատված

«ԱՏՅԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹՅԱՆ»

նորագույն վեպից)

Ես մտա­ծում էի կո­վի մա­սին, մտա­ծում էի ­Ջաբ­րա­յի­լի մա­սին ու բո­լոր մտքերս խառն­վել էին ի­րար։

«­Մենք հար­գում ենք մեր մե­ծե­րին»,- ա­նընդ­հատ ա­սում են սրանք։ «ՄԵնք, մեր մե­ծե­րը», ա­վե­լաց­նում են, ազ­գո­վի գնում, կանգ­նում են օ­դա­կա­յա­նում, որ Ազ­նա­վու­րին դի­մա­վո­րեն։ ­Մե­ծե­րից մե­ծին։ Եւ դա ու­րա­խա­լի է։ ­Բայց ին­չի՞ հա­մար եք գնում, կանգ­նում։ Որ ձեր սմարթ­ֆոն­նե­րով նկար­վեք ու ֆեյս­բուք գցե՞ք։ ­Հա՞։ ­Ճիշտ եմ, չէ՞։

- ­Բայց այ ձեր ցա­վը չտա­նեմ ես,- բարձ­րա­ձայն սկսե­ցի մտա­ծել,- ձեր քա­ղա­քում, օ­րի­նա­կի հա­մար՝ կա՞ մի սրճա­րան, որ­տեղ Ազ­նա­վուր հնչի։ ­Կամ որ նույն մե­ծե­րին հար­գե­լով մտնում եք ու Ազ­նա­վու­րի, ­Ման­սուր­յա­նի կամ մեկ այլ մե­ծի մա­սին ինչ-որ ա­պուշ հոդ­վա­ծի տակ կեղ­տոտ խոս­քեր եք գրում, ինչ է, թե նա չե­զո­քութ­յուն է պահ­պա­նում… չի միա­նում ձեր մու­րաց­կա­նա­կան պայ­քար­նե­րի լաց ու կո­ծե­րին… ինչ է թե նա ձեզ «սի­րող­նե­րի ու պաշ­տող­նե­րի», բայց հե­տո լավ­ներդ ֆա­քող­նե­րի պես չի ա­սում՝ «­Վայ, ինչ մեղկ է իմ ժո­ղո­վուր­դը, նրան խա­բում են, ծե­ծում են, վայ, ինչ կեղ­տոտ մար­դիկ են դա ա­նող իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը»։ Ի՞նչ։ Էդ­պես չի՞։ ­Հա­նե՞մ ցույց տամ, թե ին­չեր եք գրում։ ­Ցույց տամ, ընդամենը մի հատ՝ ա­հա, Mane Ushxanyan - Ba xi Aznavur@ joxovrdi poxer@ lapoxneri masin ban chi asum caxvac mtaVORakan@… ­Սա ո՞վ է գրել։ Ազ­գի մե­ծե­րին սի­րող է՞ գրել։ ­Բայց ախր այս գար­շա­տա­ռեր շա­րո­ղը մի հո­գի չի, տաս հո­գի չի ու հա­զար հո­գի չի։ Ս­րա նման հար­յուր հա­զար կա… սրա նման ստո­րա­ծին լիրբ… սրա նման հա­վի չան­չե­րով գրող… սրա նման կեղ­տա­շուրթ ե­րե­սով… սրա նման քրտնա­խաշ կրծքե­րով, սրա նման նե­խա­բույր ար­գան­դով… ո­րից իր նման խառ­նա­ծին­ներ են ցկնվել կամ դեռ ցկնվե­լու։ Իր նման ճղճիմ, պու­ճուր գար­շան­քիկ­ներ, չոր­րորդ օր­վա թրա­շով ծնված՝ ճի­վաղ մու­ղամ­քաշ­ներ… Որ կլկլաց­նեն ի­րենց բա­յա­թին… Ա­րա­րա­տի սուրբ գա­գա­թից մին­չեւ Ա­մուլ­սար…

Այս­տեղ էլ չդի­մա­ցա։ ­Կանգ ա­ռա։

Ու գո­ռա­ցի,-

- Հե՜յ, այ ա­ռա­ջին քրիս­տոն­յաներ… էս քա­ղա­քում ընդ­հան­րա­պես քա­նի՞ տուն կա, որ­տե­ղից կիրթ ե­րաժշ­տութ­յուն է հնչում։ ­Քա­նի՞։ ­Մի քսա՞ն, ե­րե­սո՞ւն։ ­Բա մնա­ցա­ծից ին­չի՞ է թշնա­մա­կան մու­ղա­մա­խառն վայ­նա­սուն հնչում, ա­պի­կար­ներ, ինչի՞…

­Ձայնս կո­րավ, ինչ­պես եւ այս խոս­քե­րը կկոր­չեն, կգնան։

Ի՞նչ ա­սես, սի­րում են։ Ան­գամ սու­պեր­մար­կետ­նե­րում սրանց հա­մար այն­պի­սի եր­գեր են միաց­նում, որ­տեղ ա­րա­բա­կան ե­լե­ւեջ­ներ կան, ո­րով­հե­տեւ գի­տեն, որ դա սի­րում են։ ­Ն­րանք չեն կա­րող գե­ղե­ցիկ բա­ներ սի­րել, գե­ղե­ցիկ կին սի­րել, գե­ղե­ցիկ երգ սի­րել, գե­ղե­ցիկ բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն սի­րել, նրանք կա­րող են թրիք ու ա­թար սի­րել։

Ս­րանցն այն սերն է, ո­րը միայն ա­թա­րին է կպնում։

­Սի­րում են կլկլո­ցը, սի­րում են մահ­մե­դա­կա­նը ու սե­րիալ­նե­րի ա­նուն­ներն էլ են դնում դրանց ո­գով… …­հա­տուկ մտած­ված դնում են ա­զիզ­յան­ներ, ո­րով­հե­տեւ գի­տեն, լա՜վ գի­տեն, որ էդ էս չմո­նե­րին դուր է գա­լու, նրանք սի­րում են «­Վախ, ա­զիզ», նրանք ռա­բիզ են, նրանք չեն սի­րի ­Խա­չատր­յան, ­Մա­թե­ւոս­յան… նրանք կսի­րեն ա­զիզ­յան…

Էս ի՞նչ եք դի­տում, ի՞նչ եք լսում, ի՞նչ եք եր­գում, ո՞ւմ հա­մար եք եր­գում…

­Կո­մի­տասն ա­սում էր` դուք ձեր տա­նը մեջ եր­գեք. օ­տարն ա­կանջ ու­նի` կլսի, աչք ու­նի` կտես­նի:

­Բայց դուք կթող­նեի՞ք, որ ­Կո­մի­տա­սը նման բան ա­սի։ Եր­բեք չէիք թող­նի։

­Ձեզ պետք չի, թե ինչ կխո­սի ­Կո­մի­տա­սը, ձեզ պետք է, թե ինչ կխո­սեք դո′ւք ­Կո­մի­տա­սի մա­սին։

­Բա, հի­մա զար­մա­նա­լի է՞… ա­սա­ցեք, բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րի ար­հես­տա­վարժ հայ­րե­նա­սեր­ներ. զար­մա­նա­լի է՞, որ հայ ե­րաժշ­տութ­յու­նը, ար­վես­տը, կեն­ցա­ղն ու ո­գին մաք­րա­զեր­ծող, մահ­մե­դա­կանն ու հայ­կա­կա­նը ի­րա­րից զա­տող ­Կո­մի­տա­սը գտնվում էր հո­գե­բու­ժա­րան­նե­րում։

­Զար­մա­նա­լի չի, ո­րով­հե­տեւ ձեզ խան­գա­րում են ողջ մնա­ցած հան­ճար­նե­րը։ ­Դուք շատ կու­զեիք, որ ­Կո­մի­տասն էլ ­Զոհ­րա­պի նման ե­ղեռ­նի զոհ դառ­նար… հա, կու­զեիք, որ միան­գա­մի′ց լացն ու կո­ծը դնեիք, այլ ոչ թե մի քսան տա­րի հե­տո։

Եւ ­Կո­մի­տա­սը ձեզ պետք էր, բայց գժա­նո­ցում։ ­Զազ­րե­լի թուր­քի յա­թա­ղա­նից մա­զա­պուրծ, ցնցված, բայց խել­քը չկորց­րած, ազդ­ված, բայց սթափ ու մտա­ծող մար­դուն տա­րաք ու փա­կե­ցիք գժա­նո­ցում։ Ին­չի՞ հա­մար։

Որ ար­դեն ի­րեն լավ զգա­ցող ­Կո­մի­տա­սը նստեր սե­ղա­նի առ­ջեւ եւ սկսեր ինչ-որ բա­ներ գրել, բայց հան­կարծ ներս մտներ ոմն բժիշկ ­Թոր­գոմ­յան ու զայ­րա­նար՝ «­Ձե­զի չը­սի՞, թե պի­տի չաշ­խա­տեք»։ ­Բայց ին­չի չաշ­խա­տի, այ վնասա­րար, ին­չի՞։ ­Չաշ­խա­տի, որ դուք ձեր սինք­լոր ազ­գա­յին ջո­ջե­րով, ձեր գեղ­ցի փո­ղա­տե­րե­րով, ձեր ան­հավատ տեր­տեր­նե­րով, ձեր խա­փե­բա քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րով, հնչակ-դաշ­նակ-կաչաղակ­նե­րով ու ձեր ան­տա­ղանդ եր­գիչ-բա­նաս­տեղծ­նե­րով՝ ինչ ու­զեք ա­նեք, ում ու­զեք ա­նեք… որ մու­ղամ քա­շեք, «­Մա­սիս սար» ար­տա­սա­նեք… հե­տո ձեր նման պղծված սե­րունդ­ներ ցկնեք ու բազ­մաց­նեք… դրանք էլ դնեն ու Ե­րե­ւա­նից ­Լոս Ան­ջե­լես բա­յա­թի քա­շեն, «Ախ իմ մորթ­ված ազգ» աս­մուն­քեն ու վերջ­նա­կա­նա­պես ա­պա­կա­նեն էս ազ­գի հո­գին, պղծեն ժո­ղովր­դի էութ­յու­նը։

Ու դուք էլ հան­գիստ, բարձ­րա­ձայն ու զրգան ձայ­նով հայ­տա­րա­րեք,-

- ­Կո­մի­տա­սը դա մեր ազ­գի հան­ճար է, ո­րը…

Ե՞ւ։

­Հա… Բ­ժիշ­կը զայ­րա­նում է… «­Ձե­զի չը­սի՞, թե պի­տի չաշ­խա­տեք»… Ո­րից հե­տո մի լավ բա­րե­կամ՝ Աստ­վա­ծա­տուր ­Հ­րեն­ցը ա­սի «Այդ պա­հեն կսկսվի ­Կո­մի­տա­սին ա­տե­լութ­յու­նը մար­դոց դեմ, բո­լոր ա­նոնց դեմ, ով­քեր իր բա­րե­կամ­ներն են ե­ղել ե­րեկ»:

Որ երբ փոր­ձեն ի­րեն այ­ցե­լել, ­Վար­դա­պետն ա­սի,-

-­Մարդ չեմ ու­զեր, գնա՛: Գ­նա՛ կըսեմ մե­նակ մնալ կու­զեմ: Եղ­բա՛յր իմ, տունս չէ աս, ա­զատ չեմ ու­զա­ծիս պես ապ­րե­լու, մարդ չեմ ու­զեր, գնա­ցե՛ք, ե­լե՛ք դուրս:

Որ հե­տո, իր սա­նու­հի­ներ ­Բեք­մեզ­յան քույ­րե­րը, սո­վո­րա­կան հաց ու շո­կո­լադ տա­նեն ի­րենց ու­սուց­չին ու հե­տո գրեն «Ս­պի­տակ հա՜ց,- կա­րո­տա­լի աչ­քե­րով կան­չեց ­Կո­մի­տա­սը եւ կե­րավ ա­գա­հութ­յամբ»:

Մե­ծա­հա­րուստ­ներ, բա­րե­գոր­ծա­կան ըն­կե­րութ­յուն­ներ… Ո՞ւր եք, այ ծա­խու ոհ­մակ­ներ… Ո՞ւր եք։ ­Ձեզ պետք է, որ ­Վար­դա­պե­տին այն­պես խնա­մեն, այն­պես կե­րակ­րեն, որ իր մոտ բա­րե­կա­մին ա­սե՞ր,-

- Այն հա­ցը որ իմ առ­ջեւ կդնեն՝ շու­նը չու­տեր… իմ ոչ միայն հա­ցը ուտ­վե­լիք հաց չէ, այ­լեւ հա­ճախ հա­ցին ու ա­պու­րին մի­ջեն մա­զի թե­լեր, չվա­նի կտոր­ներ կհել­նեն…

Որ մար­դուն հարց­նեին, թե ինչ է ու­զում, նա էլ պա­տաս­խա­ներ,-

– Ես իմ տունս կու­զեմ, իմ ըն­տա­նիքս, իմ գրա­սե­ղանս ու գույքս կու­զեմ: Ին­չո՞ւ հա­մար գոր­գե­րը քա­շե­ցին տա­րան իմ տու­նե, ո՞վ ար­տո­նեց ի­րենց: Ո՞ւր են ­Փա­նո­սի նկար­նե­րը: Ես իմ բա­նա­լի­ներս կու­զեմ.. Իմ ժո­ղո­վուր­դես զիս ին­չո՞ւ զրկե­ցին.. Ո՞ւր է իմ դաշ­նակս, ո՞ւր է իմ խո­հա­րար վար­պետս, ո՞ւր ցրվե­ցին իմ ա­շա­կերտ­ներս…

­Բա ին­չի՞ եք ա­սում, որ ­Վար­դա­պե­տը լռում էր, ին­չի՞ եք նման ֆրազ­ներ գոր­ծա­ծում, ինչ-որ ֆիլ­մեր նկա­րում ու ինք­ներդ նա­յում՝ վար­դա­պե­տի լռութ­յուն­ներ ու ձեր ա­րած …ութ­յուն­ներ… ­Դե ի­մա­ցեք, որ ե­թե ­Վար­դա­պե­տը լռում էր, ա­պա միայն այն պատ­ճա­ռով, քանի որ զզվում էր ձեզ­նից, ձեր նման հայ­րե­նա­սեր­նե­րից։

Որ հե­տո ­Վար­դա­պե­տի ողջ մնա­ցած բա­րե­կամ­նե­րը նյու­թա­կան օ­ժան­դա­կութ­յուն կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար դի­մեն Ե­րու­սա­ղե­մի պատ­րիար­քին, գրե­լով «­Հայ ժո­ղովր­դի սո­խա­կը վան­դակ­ված է եւ զուրկ կո­րե­կեն», ու ո­րին «­Մեր սնդու­կը դա­տարկ է»,- պա­տաս­խա­նի պատ­րիար­քը:

Ա­վե­լի ճիշտ՝ պա­տաս­խա­նի պոռնիկի տղա պատ­րիար­քը։

­Հա՞, էս­պես ճիշտ է՞ մե­ծին վե­րա­բե­րե­լը։

­Մե­ծե­րից մե­ծին։

Որ հիմ­նադ­րամ կազ­մա­կեր­պեն ­Թիֆ­լի­սում… ու հե­տո, նրան խա­բե­լով փոր­ձեն տա­նել ­Փա­րիզ… որ ու­ղե­կից­նե­րը հե­տո գրեն՝ «­Կո­մի­տա­սը դի­մադ­րում էր, չէր ու­զում ավ­տո­կառք նստել ու ա­նընդ­հատ «ա­նա­ռակ­ներ», «ստոր­ներ» բա­ռերն էր ար­տա­սա­նում… որ հե­տո ծաղ­կե­փունջ նվի­րեն, նա էլ վերց­նի ու շպրտի ծո­վը: Ու հե­տո, կյան­քի վեր­ջին 20 տա­րի­նե­րը անց­կաց­նի ­Փա­րի­զի ­Վիլ-Եվ­րա­յի հո­գե­բու­ժա­րա­նում, ո­րով­հե­տեւ ա­սել էիք, թե շի­զոֆ­րե­նիա­յով է տա­ռա­պում։

­Բա էս­քա­նից հե­տո՝ ­Կո­մի­տա՞սն է տա­ռա­պում շի­զոֆ­րե­նիա­յով, թե՞ դուք, ազ­գի փրկիչ­ներ, հայ­րե­նա­սեր­ներ, կու­սակ­ցա­կան աղ­բա­նոց­ներ, «մեր մե­ծե­րը» ֆրա­զը զու­գա­րա­նի թղթի տեղ գոր­ծա­ծող մարդահալած­ներ…

­Բա հենց սրա պատ­ճա­ռով է, որ երբ մե­կի մա­սին ա­սում են «­Բայց ին­քը հայ­րե­նա­սեր տղա» ա՝ ու­զում եմ տանել ­Մեծ ­Հայ­քի ­Տու­րու­բե­րան նա­հան­գը ու տու­րու­բե­րան ա­նել… կամ էլ են­թար­կել ա­մե­նա­վեր­ջին ատ­յա­նի կող­մից սահ­ման­ված պատ­ժի, ո­րը լա­տի­նե­րեն, հին հու­նա­րեն եւ սկյու­թե­րեն կոչ­վում է «տի­րոջ­մեր»…

­Բար­կա­ցա։ ­Ցան­կութ­յուն չու­նեմ խո­սե­լու։

Չ­նա­յած ին­չո՞ւ չխո­սեմ։ Ո՞նց չխո­սեմ։ Ո՞նց չխո­սեմ, ախր ես հայ մարդ եմ, ես հայ­կա­կան ար­վեստ եմ սի­րում, իսկ շրջա­պա­տում չեմ տես­նում, չեմ լսում հայ­կա­կան ար­վեստ։ Ո՞ւր եք տա­նում-կորց­նում էդ հայ­կա­կա­նը, որ­տե՞ղ եք թաքց­նում։ Ափ­սոս չի՞։ Ին­չի՞ եք օ­տար­նե­րի… կամ ան­գամ բա­րե­կամ-օ­տար­նե­րի ստեղ­ծա­ծը բե­րում ու խառ­նում ազ­գա­յի­նին։ Օ­րի­նակ ես շատ եմ սի­րում եւ հար­գում այլ ժո­ղո­վուրդ­նե­րի եր­գար­վես­տը։ Սի­րում եմ ռու­սա­կան, ի­տա­լա­կան, վրա­ցա­կան, եզ­դիա­կան եւ քրդա­կան եր­գեր։ ­Բայց ես չեմ սի­րում, երբ քրդա­կան ազ­գա­յին եր­գը դարձ­նում եք հա­յե­րեն ու եր­գում՝

«Ել­նենք ­Սա­սուն իջ­նենք ­Վան

ք…նեմ ձեր տի­րոջ մա­ման»…

Ին­չի՞ եք նման բան ա­նում։

Այն­քան լավ, այն­քան մաք­րա­մա­քուր ազ­գա­յին եր­գեր կան… ­Հա­մաս­յան կա… մշա­կում է դրանք, կա­տա­րում է… եվ­րո­պա­ցի­ներն են լսում, ա­մե­րի­կա­ցի­ներն են լսում… իսկ դուք կլկլաոռ­նոց եք լսում… ա­մեն վայ­րից կլկլաոռ­նոց է հնչում… լի­նի հար­սա­նիք, լի­նի փո­ղոց, կնունք, ծնունդ, թա­ղում։ ­Բայց ե­թե ա­մեն կող­մից 3D կլկլաց­նում եւ ոռ­նում եք, դուրս է գա­լիս, որ շա­տե′րդ եք այդ­պի­սին… մո­տա­վո­րա­պես տա­սից յո­թը։ Ի՞նչ է դուրս գա­լիս։

Ի՞նչ է դուրս գա­լիս, արա՜…

Գիրքը կարող եք ձեռք բերել հետևյալ հասցեներում՝

ԶԱՆԳԱԿ -  Աբովյան  փ., 7,

ԶԱՆԳԱԿ -  Կոմիտասի պող., 49/2

ԶԱՆԳԱԿ - Ծիծեռնակաբերդի խճ. 3 «Դալմա Գարդեն մոլ» առևտրի կենտրոնի 2–րդ հարկ` «Սինեմա սթար» կինոթատրոնի տարածք)

ԲՈՒԿԻՆԻՍՏ - Մասնաճյուղ՝ «Դալմա Գարդեն մոլ» առևտրի կենտրոնի 1–րդ հարկ` ՍԻԹԻԻ դիմաց)

ԶԱՆԳԱԿ - Փափազյան 8 («Ռիո մոլ» առևտրային կենտրոնի 2–րդ հարկ` «Սինեմա սթար» կինոթատրոնի տարածք):

 ԲՈՒԿԻՆԻՍՏ - Մաշտոցի պողոտա 20

ՆՈՅՅԱՆ ՏԱՊԱՆ - Աբովյան 8